Βαλερύ, Πολ (1871 - 1945)

Στην δεκαετία του 20 η δόξα του Βαλερύ-ποιητή βρισκόταν στο ζενίθ. Όμως πέρασαν χρόνια και ο Βαλερύ-ποιητής έπαψε να μιλάει.

Ο Βαλερύ-άνθρωπος πέθανε την επόμενη μέρα ύστερα από τη λήξη του Β΄ παγκόσμιου πολέμου. Και σύντομα έγινε ολοφάνερο πόσο υψηλά ανέβηκαν στην γνώμη των αναγνωστών και κριτικών τα πεζά του έργα: τα χρονογραφήματα, οι διάλογοι, οι ομιλίες του, τα άρθρα του, τα σχόλιά του που είναι ταυτόχρονα και αποδείξεις και μαρτυρίες βαθιάς διείσδυσης του συγγραφέα στις πνευματικές περιπέτειές του αιώνα του και της συνειδητής αντίστασης στον χυδαϊσμό της τέχνης και της σκέψεις της σύγχρονης ζωής.

Σε πρώτο πλάνο βγαίνει ο Βαλερύ ως ηθικολόγος, κριτικός, στοχαστής.
Ως αληθινός στοχαστής ο Βαλερύ γνώρισε στη ζωή του και μια περίοδο σιωπής, μια περίοδο ασταμάτητης δουλειάς της αυτοεκπαίδευσης η οποία εκδηλώνεται ως καθημερινή συμπλήρωση των προσωπικών ημερολογίων.

Ο ίδιος έγραφε: "Δουλεύω για κάποιον που θα 'ρθει μετά".

Στην ουσία όλη η βαθυστόχαστη και φινετσάτη πεζογραφία του Βαλερύ μπορεί να κατανοηθεί ως ένα σύστημα απόρριψης της σύγχρονης τέχνης της αστικής παρακμής, της αυθαιρεσίας και της εξαπάτησης, άρνησης από το υποκατάστατο του νεωτερισμού και κυνήγι των πιο σόκιν εξωτερικών μορφών, από τους μεθόδους ψυχολογικής επίθεσης στα γούστα των ακροατών και αντικατάσταση του περιεχομένου με λατρεία της αυτοέκφρασης

* * *

? Αν το εγώ είναι μισητό, το ν' αγαπάς τον πλησίον σου ως σε αυτόν καταντά μια φριχτή ειρωνεία.

? Ένας άνθρωπος που δεν επιχείρησε ποτέ να ομοιωθεί με τους θεούς είναι λιγότερο από ανθρώπους.

? Ο ψυχρός άνθρωπος είναι καλύτερα προσαρμοσμένος στην πραγματικότητα, η οποία είναι αδιάφορη.

? Η ευγένεια είναι οργανωμένη αδιαφορία.

? Τα βιβλία έχουν τους ίδιους εχθρούς με τον άνθρωπο: τη φωτιά, την υγρασία, την ανοησία, το χρόνο, και το ίδιο τους το περιεχόμενο.

? Έξυπνη γυναίκα είναι εκείνη που στην παρέα της μπορείς να συμπεριφέρεσαι σαν βλάκας.

? Για να επιδιώξει κανείς τη δόξα, πρέπει να δίνει μεγάλη σημασία στους ανθρώπους: πρέπει να πιστεύει σ' αυτούς.

? Ο επιχειρηματίας είναι υβρίδιο μεταξύ χορευτή και υπολογιστή.

? Οι πιο λυσσαλέες διαμάχες έλαβαν χώρα ανάμεσα σε θεωρίες η δόγματα που ελάχιστα διέφεραν. Πιο οξύς και πιο φαρμακερός είναι ο αγώνας μεταξύ ορθοδόξων και μαρτύρων του Ιεχωβά , παρά μεταξύ του ορθόδοξου και του μουσουλμάνου.

? Θα 'μασταν λειψοί, και πνευματικά άεργοι, αν όλοι αυτοί οι μύθοι, οι θρησκείες, οι καθαγιασμένες αστειότητες, οι υποθέσεις, όλα αυτά τα λεκτικά παιχνίδια και τα μεταφυσικά ψευδοπροβλήματα δεν υπήρχαν. Είναι το ψεύτικο που χρωματίζει και δίνει ζωή στο αληθινό.

? Η προσκόλληση στο καινούριο υποδηλώνει έναν εκφυλισμό του κριτικού πνεύματός.

? Εάν κάποιος γλείφει τα πόδια σου, πάτα τον με το πόδι σου, προτού σε δαγκώσει.

? Η εξουσία χωρίς την κατάχρηση χάνει το θέλγητρό της.

? Η κοινωνία δεν απεχθάνεται και τόσο τους φαντασμένους, τους βρίσκει μάλιστα πιο φυσιολογικούς από πους ταπεινόφρονες, προς τους οποίους, όχι άδικα, δυσπιστεί. Κοροϊδεύει τους φαντασμένους και τους αλαζόνες, τους έχει ωστόσο αδυναμία, γιατί της είναι εραστές που δεν σκέφτονται παρά μόνο αυτήν και την πολιορκούν συνέχεια.

? Η ιστορία… το πιο επικίνδυνο προϊόν που παράγει η χημεία της διανόησης: προκαλεί όνειρα, μεθύει τους λαούς, γεννάει μέσα τους ψεύτικες αναμνήσεις, μειώνει τα ένστικτά του, ερεθίζει της παλιές πληγές, καταστρέφει την ηρεμία τους, οδηγεί στην μεγαλομανία ή στην μανία καταδιώξεως και κάνει το έθνος υπερήφανο, αλαζονικό, αφόρητο και μάταιο.

? Δύο κίνδυνοι συνεχίζουν να απειλούν τον κόσμο: η τάξη και η αταξία.

? Η διαφήμιση έχει εκμηδενίσει τη δύναμη ακόμα και των πιο ισχυρών επιθέτων.

? Ο ηγέτης είναι ένας άνθρωπος που έχει ανάγκη τους άλλους.

? Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι σκλάβος του εκσυγχρονισμού: δεν υπάρχει πρόοδος που να μην καταλήξει να τον υποδουλώσει εντελώς.

? Το ποίημα είναι μια γιορτή της διάνοιας.

? Ο ποιητής είτε είναι μεγάλος αγωνιστής για τη σκέψη και άψογος ιππότης του πνεύματος, είτε είναι τιποτένιος παράσιτος που διασκεδάζει τους άλλους τιποτένιους με μικρά τρυκ της άκαρπης εξυπνοειδής βλακολογίας.

? Η ιδέα των περισσότερων ανθρώπων για την ποίηση είναι τόσο ασαφής, ώστε αυτή η ασάφεια και αποτελεί για εκείνους τον προσδιορισμό της ποίησης.

? Ποίηση είναι η ανάπτυξη του επιφωνήματος.

? Ολόκληρη η πολιτική θα άλλαζε συθέμελα αν και μόνο το γεγονός της υπόσχεσης εθεωρείτο απ' όλο τον κόσμο απυπόφορο και ανεπίτρεπτο.

? Πόλεμος είναι όταν αλληλοσκοτώνονται άνθρωποι που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, επειδή άλλοι που γνωρίζονται καλά μεταξύ του δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν.

? Η πολιτική ήταν αρχικά η τέχνη του να εμποδίζεις τους άλλους να ανακατεύονται σε ό,τι τους αφορά. Σε μια επόμενη φάση προστέθηκε η τέχνη του να αναγκάζεις τους άλλους να αποφασίζουν γι' αυτά που δεν καταλαβαίνουν.

? Φοβερό πράμα: όσο λιγότερο σκέφτεσαι, τόσο περισσότερο ομοϊδεάτες έχεις.

? Με τη ζωγραφική βλέπεις τα πράγματα έτσι όπως ήτανε κάποτε, όταν τους κοιτούσανε με αγάπη.

? Χωρίς τα παράσιτά της: κλέφτες, τραγουδιστές, χορευτές, μυστικιστές, ποιητές, φιλόσοφους, επιχειρηματίες η ανθρωπότητα θα ήταν μια κοινωνία ζώων, ή μάλλον ούτε καν μια κοινωνία αλλά μια συνομοταξία. Το αλάτι θα έλειπε από τη γη.

? Με τον χυδαίο μύθο της ευτυχίας μπορούμε να κάνουμε λίγο-πολύ ό,τι θέλουμε τους άνδρες, κι απολύτως ό,τι θέλουμε τις γυναίκες.

? Ο αριθμός των εχθρών μας αυξάνεται στο βαθμό που αυξάνεται η σπουδαιότητά μας. Το ίδιο συμβαίνει και με τον αριθμό των φίλων μας.

? Δεν υπάρχει πιο επικίνδυνος άνθρωπος απ' αυτόν που είναι πολύ δραστήριος, αλλά δεν σκέφτεται.

? Η αδυναμία της δύναμης είναι στο να πιστεύει μόνο στη δύναμη.